Bakara suresi 44 ayet | Kitap'ı okuyup durduğunuz halde kendinizi unutur da başkalarına mı iyilikle emredersiniz? Düşünmez

Âyet-i kerîmenin nüzûl sebebi ile alakâlı şu rivayetler vardır: Peygamberimiz zamanında Medine’deki yahudi âlimlerinden bazıları, kendilerine gizlice gelip: “ Muhammed hakkında ne dersin? ” diye soranlara: “ Doğrudur, haktır ” derler, Resulullah’a uymalarını emrederlerdi. Fakat kendileri, emirleri altında bulunanlardan ellerine geçmekte olan hediye ve vergilerden mahrum kalmak endişesiyle ona uyma arzularını açıklamazlardı. ( Fahreddin er-Râzî, Mefâtîhu’l-gayb, III, 43 ) Bazıları da insanlara: “ Allah’a itaat edin, O’ndan korkun ve iyilik yapın ” diye öğütler, fakat kendileri buna aykırı davranırlardı. Onların bu yanlış ve çarpık davranışlarını ayıplamak üzere bu âyet-i kerîme inmiştir. ( Taberî, Câmi‘u’l-beyân, I, 368 )

İniş sebebi bu şekilde olmakla birlikte âyet-i kerîme, kendini unutup ihmal ederek insanlara iyiliği ve doğruyu emretmeye çalışan herkesi şumûlüne almaktadır. Âyet-i kerîmede “ iyiliği emretmek ” değil, başkalarına iyiliği emrederken kendini ihmal etmek ve söylediklerine ters düşmek yasaklanmakta ve bunun akılla bağdaşmayacak bir tutum olduğu bildirilmektedir. Çünkü:

- İyiliği emretmek ve kötülüğü yasaklamaktan maksat, doğru olanı göstermek suretiyle başkalarını bundan istifade ettirmektir. Halbuki başkasını irşad edip de kendisini unutmak ve kendisini iyilikten, irşattan mahrum etmek, başkalarını selamete çıkarmaya çalışıp kendini ateşe atmak demektir. Bu, selîm aklın kabul etmeyeceği çelişkili bir durumdur.

- Bir kimsenin, insanlara ders ve öğüt vererek ilmini ortaya koyup da, kendi söylediğini bizzat kendisinin dinlememesi, söylediklerini fiilen yalanlamak mânasına gelir. Bu, çelişkili bir durum olduğundan, insanları bir taraftan aydınlatmak isterken, diğer taraftan onların sapmasına, mâsiyete düşmesine ve dini emirlerini hafife almasına sebep teşkil edebilir.

- Söylenen sözün ve verilen nasihatin bir kıymeti ve kalplerde bir tesirinin olması arzu edilir. Boşu boşuna konuşmak, emir vermek ve gevezelik etmek akla uygun bir iş değildir. Kişinin verdiği emir ve öğüdün tersini yapması, onun kıymetini azaltmaya ve herkesi ondan nefret ettirmeye sebep teşkil eder. Daha açıkçası bu, bindiği dalı kesmek ve oturduğu evi yıkmaktır. Bundan daha büyük akılsızlık ve budalalık olmaz. ( Fahreddin er-Râzî, Mefâtîhu’l-gayb, III, 44 )

Peygamber Efendimiz, bu hususta şu ibretli hâdiseyi haber vermektedir:

“ Kıyamet günü bir adam getirilir ve cehenneme atılır. Bağırsakları karnından dışarı çıkar ve onlarla birlikte değirmen döndüren merkeb gibi döner durur. Cehennem halkı onun başına toplanır ve:

«–Yahu sen dünyadayken iyiliği emredip kötülükten sakındırmaz mıydın?» diye sorarlar. O da:

«–Evet, iyiliği emrederdim, fakat kendim yapmazdım, kötülüklerden sakındırırdım, fakat kendim yapardım» der. ” ( Müslim, Zühd 51; Buhârî, Bed’ü’l-halk 10 )

Yine Resûlullah ( s.a.s. ) Miraç gecesindeki bir müşâhedesini şöyle nakleder: “ İsrâ gecesi dudakları ateşten makaslarla kesilen bir grup insan gördüm. «Ey Cebrâil! Bunlar kimdir» diye sordum. «İlâhî kitabı okuyup başkalarına iyiliği emrettikleri halde kendilerini unutan dünya ehli hatiplerdir» buyurdu. ” ( Ahmed b. Hanbel, Müsned, III, 120, 231, 239 )

Allah Teâlâ’ya verilen kulluk sözünü layıkıyla yerine getirebilmenin zor bir iş olduğu anlaşılmaktadır. Bunu başarmanın yolunu göstermek üzere buyruluyor ki:

أتأمرون الناس بالبر وتنسون أنفسكم وأنتم تتلون الكتاب أفلا تعقلون