Ali İmran suresi 79 ayet | Allah'ın kendisine Kitap'ı, hükmü, peygamberliği verdiği insanoğluna: "Allah'ı bırakıp bana kulluk edin"

Bir rivayete göre bu âyetler, Necran Hristiyanları Medine-i Münevvere’de bulundukları sırada cereyan eden münakaşalardan biri üzerine inmiştir: Yahudi hahamları ve Necran hey’eti Resûlullah ( s.a.s. )’in huzurunda bir araya geldiler. Allah Resûlü onları İslâm’a davet ettiğinde Kurayza oğullarından Ebu Râfi’: “ Ey Muhammed, Hristiyanların Meryem oğlu İsa’ya ibâdet ettikleri gibi bizim de sana ibâdet etmemizi mi istiyorsun? ” dedi. Necranlılardan biri de aynı sözü tekrar etti. Allah Resûlü ( s.a.s. ): “ Allah’ın dışında bir başkasına ibâdet etmemizden ya da Allah’ın dışında bir başkasına ibâdeti emretmemizden Allah bizi korusun. Allah beni bunun için göndermedi, bana bunu da emretmedi ” buyurdu. Bunun üzerine bu iki âyet-i kerîme nâzil oldu. ( Taberî, Câmi‘u’l-beyân, III, 441 )

Gerçekte hiçbir peygamber, insanlara Allah’ın dışında ne kendilerine ne de herhangi bir şeye kul olmalarını emretmemiştir. Melekleri ve peygamberleri rab edinmelerini de asla istememiştir. Böyle bir şeyi yapmaları da söz konusu değildir. Çünkü peygamberlerin istisnâsız hepsi, insanları yalnızca Allah’a kulluğa davet için gönderilmişler ve “ Allah’a kulluk edin; sizin O’ndan başka ilâhınız yoktur ” mesajını tekrarlamışlardır. ( bk. Mü’minûn 18/23-32 ) Buna göre yahudi ve Hristiyanların Hz. Üzeyr ve Hz. İsa’yı rab edinmelerinin ve yine Hristiyanların melek olan Ruhu’l-Kudüs’ü teslisin bir rüknü saymalarının dinî bir mesnedi bulunmamaktadır.

Âyette geçen اَلرَّبَّانِيُّ  ( rabbânî ) kelimesi Rabbe mensûp mânasındadır. İlim ve ameli tam, ilmiyle amel eden, Allah’ın dînine sımsıkı sarılan kişi demektir. Nitekim dilimizde kendini Allah’ı tanımaya ve O’na itâate adamış kişiye bu mânada “ Allah adamı ” denilmektedir. Buna erişmenin yolu da Allah’ın kitabını okumak, okutmak ve mânalarını inceleyip anlayarak gereğini yerine getirmektir. Elde edilen ilmin fayda sağlamasıdır. Zira Allah Resûlü ( s.a.s. ): “ Fayda vermeyen ilimden ve ürpermeyen kalpten Allah’a sığınırım ” buyurmuştur. ( Müslim, Zikir 73 )

Hz. Ali ( r.a. ) şöyle der: “ İki tip insan beni çok endişelendirir. Bunlar, hayasız âlim ile câhil âbiddir. Çünkü birincisi hayâsız davranışlarıyla insanları ilimden soğuturken, câhil âbid, zâhidâne yaşayışıyla insanları bilgisizliğe teşvik etmiş olur. ”

“ Rabbânî ” kelimesinin “ ilim erbâbı ” ve “ mürebbiler, eğitimciler ” mânası da vardır. Bûhârî, İbn Abbas ( r.a. )’dan bu kelimenin tefsiriyle ilgili olarak; “ âlim ve fakîh rabbânîler olun! ” açıklamasını naklettikten sonra şu ifadelere yer verir: “ Rabbânî âlim, insanlara büyük ilimlerden önce küçük ilimleri öğreten kimsedir. ” ( Buhârî, İlim 10 ) İlmin küçüğünden maksat, meseleleri açık ve kolay; büyüğünden maksat da meseleleri ince ve zor anlaşılanıdır. Dolayısıyla burada bütün insanlar bir taraftan “ Allah’a gönülden kulluğa ” davet edilirken, diğer taraftan da özellikle ilim emânetini üstlenen ve toplumlara önderlik yapacak olan kişilere, doğruları olduğu gibi öğretme ve kurtuluş yolunu gösterme hususundaki mesuliyetleri hatırlatılmaktadır. Peygamberlerin esas vazîfesi de budur. Bu sebeple gelen âyette onlardan bu minvâl üzere alınan sağlam bir sözden bahsedilmektedir:

ما كان لبشر أن يؤتيه الله الكتاب والحكم والنبوة ثم يقول للناس كونوا عبادا لي من دون الله ولكن كونوا ربانيين بما كنتم تعلمون الكتاب وبما كنتم تدرسون