Duhan suresi 2 ayet | Apaçık olan Kitap'a and olsun ki, Biz onu, kutlu bir gecede indirdik.

Burada bahsedilen gece, Kadir sûresinde tafsilatlı olarak beyân edilen ve Kur’ân-ı Kerîm’in inmeye başladığı Kadir gecesidir. Nitekim Kadir sûresinde Kur’an’ın indirilişinden bahsedilirken, burada da aynı husus beyân edilir. Orada Kur’an أَنْزَلْنَاهُ şeklinde “ şan zamiri ”yle zikredilirken burada “ kitap ” ismiyle zikredilir. Buradaki “ O gecede, belli hikmetlere binâen Allah tarafından olmasına karar verilmiş her bir iş belirlenir ” ( Duhân 44/4 ) âyeti, Kadir sûresinde “ O gecede melekler ve ruh iner ” ( Kadir 97/4 ) âyetine uygun düşer. Burada “ Tarafımızdan buyrulacak bir emir olarak ” ( Duhân 44/5 ) ifadesi Kadir sûresindeki “ Rablerinin izniyle her türlü iş için ” ( Kadir 97/5 ) buyruğuna uygun düşer. Demek ki bunların hepsi kadir gecesinin hususiyetleridir.

Bu gecede, “ belli hikmetlere binâen Allah tarafından olmasına karar verilmiş her bir iş ” ( Duhân 44/4 ) belirlenip kesin hükme bağlanır. Bir bütün içinden ayrılarak kuvveden fiile, kaderden kazaya, takdirden tekvîne, bilgi ve tasarıdan gerçekleştirme ve yaratmaya geçilir. Bu fikri şu şekilde biraz daha izah etmek mümkündür: “ Bütün varlıkların ve hâdiselerin Cenâb-ı Hakk’ın ilminde keyfiyetini tam olarak bilemediğimiz ilk ve küllî yani hepsi bir arada bir varlığı vardır. Bu noktada henüz her bir varlık ve hâdise bizzat kendi olarak ortaya çıkmamıştır; diğer varlık ve hâdiselerle birlikte bir bütün halindedir. Allah Teâlâ her bir varlık ve hâdisenin ortaya çıkmasını veya meydana gelmesini diler ve onun kendine has özellikleriyle belirmesine hükmeder. Buna kaderin bir varlık veya hâdiseyi kendine has kimlik ve mâhiyetiyle belirlemesi deriz. “Hiçbir varlık yoktur ki, hayatı ve bekası için gerekli her şeyin hazineleri bizim yanımızda bulunmamış olsun. Şu kadar ki, biz onları belirli bir ölçü ile indiririz. ” ( Hicr 15/21 ) âyeti bir yanıyla buna bakar. Kader, bu varlık veya hâdiseyi deyiş yerindeyse, ilimden kudretin sahasına aktarır ve kudret de onu, kaderin tesbit buyurduğu ölçülere göre yaratır. Kaderin ölçülerine göre yaratma fiiline فَطَرَ ( fatara ), her bir varlığa kaderin verdiği özellikler bütününe de o varlığın fıtratı denir. İşte yukarıdaki âyetlerden ve Kadir sûresinden anladığımız kadarıyla, her bir yılın kâinatın ve insanlığın tarihinde kendine has bir yeri, özelliği ve önemi vardır ve her bir yıl içinde de hususi bir gece bulunmaktadır. Bu gece, ilm-i ilâhîdeki o yıl içinde meydana gelecek her bir hâdiseye ve ortaya çıkacak varlığa kader mâhiyetini ve fıtratını vermekte ve onu kudretin sahasına aktarmaktadır… Ancak şunu ifade edelim ki burada Allah Teâlâ’nın ilmi, kaderi ve kudreti ile ilgili söylediğimiz sözlerin hepsi bizim açımızdandır ve bizim O’nunla olan münasebetlerimiz çerçevesindedir. Yoksa O’nu da, ilmi, kaderi ve kudretini de zâtında idrak etmemiz mümkün değildir.” ( Ünal, s. 1073 )

4. âyette geçen  أَمْرٌ حَك۪يمٌ ( emrin hakîmin ) terkibi şu mânalara gelir:

›  Hikmetli, hiçbir yanlışı olmayan iş.

›  Sağlam ve mühim iş.

›  Kesinleşmiş, artık vukuunun önlenmesi mümkün olmayan iş.

والكتاب المبين