Ankebut suresi 43 ayet | Biz bu misalleri insanlara veriyoruz, onları ancak bilenler anlayabilir.

Örümcek misâli, Allah’ı bırakıp da başka dostlar, sığınacak başka yerler arayan kişilerin yaptıkları bu işin zayıf, temelsiz ve çürüklüğünü ortaya koyar. Buna göre nasıl ki,  örümceğin ördüğü ağ, kendisine sığındığı yuva, dayanıksızlık, gevşeklik ve çürüklük bakımından son derece dirençsiz ve zayıf ise, işte bunun gibi, Allah’ı bırakarak başkasını dost, melce, sığınak edinenlerin dayanak ve istinatgâhları da, o denli zayıf, cılız ve zevâle mahkumdur.

Âyette geçen ve “ yuva ” diye tercüme ettiğimiz “ beyt ” kelimesi mûcizevî bir şekilde örümceğin âile hayatını da çağrıştırmaktadır. Gerçekten bu açıdan da yuvaların en zayıfı örümceğin yuvasıdır. Çünkü örümcek, hayvanlar âleminde âile bağları en zayıf olan hayvandır. Dişi örümceğin çiftleştikten sonra yaptığı ilk iş, eşini yemektir. Fakat kendisi de uzun bir ömür sürmez; evlatlarının yumurtadan çıktığını göremeden ölür. Yumurtalardan ilk çıkan ise, henüz çıkmamış olanları yer. Böylece, ana-baba ve evlatlar arasındaki bütün bağları ölümcül ilişkilerden ibaret olan bir yuvanın zayıflığını düşünün, düşünebilirseniz! Sonra da, Allah’ın rahmetinden başka kapı arayanların içinde bulunduğu içler acısı durumu bununla kıyaslayın. ( Kandemir ve diğerleri, II, 1387 )

Bu benzetme, zâhirdeki mânasının yanı sıra bir başka önemli gerçeğe de işaret eder. Bir örümceğin yuvası pek çok ince tellerden oluşur ve o bir ağdır. Sinek gibi zayıf varlıklar gelip o ağa takılır. Dolayısıyla, nasıl örümcek o ağla sinekleri avlıyorsa, Allah’ın dininden başka düzenler kuranlar, nefsinin kötü arzularına yenik düşmüş zayıf iradeli kimseleri çok rahat bir şekilde o düzenlerinin çok sayıdaki ağlarından birine takabilirler. Bu ağlar, rahata düşkünlüktür, nefsin kötü arzularına kul köle olmaktır, bencilliktir, korkudur… ( Ünal, s. 879 )

Âyette “ Allah’tan başka ilâhlar edinenler ” denilmeyip, “ Allah’tan başka evliyâ: dostlar, yardımcılar edinenler ” denilmesi, yalnız açık şirki değil, gizli şirki de iptâle işaret içindir. Çünkü başkasına gösteriş olsun diye Allah’a ibâdet eden, Allah’tan başkasını dost edinmiş olur. Bunun durumu da yine, ördüğü ağı ev edinen örümceğin durumu gibidir. ( Fahreddin er-Râzî, Mefâtîhu’l-gayb, XXV, 68 )

Bu temsil bir yönden de, Allah’ın dışındaki varlıkların güçlerinin gerçek durumunu canlandırmaktadır. Bu güçler Allah’ın gücü yanında basit hatta hiç değerindedirler. Çünkü bunları yaratan, zayıflıklarını bilen, bunları dilediği yerde dilediği şekilde kullanan Allah’tır. O’nun izni olmadan bunların herhangi bir şey yapmaları mümkün değildir. Hatta O’nun izni olmadan bir yaprak bile kıpırdayamaz. Bu yegane güce inancı ve itimadı olmayanlar, ister fert, ister toplum, ister devlet olsun diğer güçlere sığınırlar. Bunlar ne kadar güçlü olurlarsa olsunlar Allah Teâlâ’nın gücü yanında bir örümceğin evi kadar basit, cılız, çürümüş ve değersizdirler. İşte bu asıl gücü unutanlar, hangi güce sığınırlarsa sığınsınlar, bir örümcek evine sığınmaktadırlar. Zira yeryüzünde Allah’ın gücünden başka bir güç, O’nun himayesinden başka bir himaye yoktur. Gerçek bir sebep ve hikmete uygun olarak, şaşmaz kanunlara bağlı mükemmel bir sistem hâlinde yarattığı gökler ve yer, O’nun bu sonsuz kudretinin açık şâhididir. Fakat verilen misalleri anlamak ve oradan gerekli dersi çıkarmak için ilim ve irfan lâzım geldiği gibi, gökler ve yerin yaratılışını derinden tefekkür ederek Allah’ın yüceliğini idrâk için de iman lâzımdır. İşte Kur’ân-ı Kerîm, mü’minlerin ruhuna böyle bir Allah ve tevhid gerçeğini yerleştirmeğe çalışır. Böylece bu gerçek, onların gönüllerinde yer eder, iliklerine işler ve ruhlarına silinmeyecek şekilde nakşolunur. Allah’ın kudretinin yegâne kudret; O’nun dostluğunun yegane dostluk olduğu şuuruna erer, bu şuurla yaşar ve bu manevî kuvvetle düşmanlarına karşı muvaffak olurlar.

Mü’min gönüllere bu hakîkati nakşetmenin ve onları rûhen terakki ettirmenin yolu ise Allah’ın kelâmını mânasına nüfûz ederek okumak ve namazı dosdoğru kılmaktır :

وتلك الأمثال نضربها للناس وما يعقلها إلا العالمون