Araf suresi 205 ayet | Rabbini gönülden ve korkarak içinden hafif bir sesle sabah akşam an, gafillerden

Âyet-i kerîme gizli zikri emretmekte ve onun âdâbını öğretmektedir: Bu zikir iç âlemle, gönülle, ruhla yapılacaktır. Tazarru ve yakarış içinde, yalvararak ve ürpererek, kalben ve fikren yapılacaktır. Sesli olmayan bir sözle, yani sırrî olanın biraz üstünde, yalnızca kendin işitecek kadar bir sesle yapılacaktır. Sabah ve akşamları, yani bütün vakitler, kesintisiz yapılacaktır. Böyle olunca gaflet gidecek, kalp daima uyanık olacak ve kişi Rabbiyle beraberlik şuuru içinde ve O’na muhabbetlerin en yücesini duyarak Allah’ı zikre devam edecektir. Bu şekilde yapılan zikir ibâdetlerin en faydalısı olup, mü’minin mâneviyatının ve ahlâk-ı hamîdesinin gelişmesine yardımcı olur.

Âyetin işârî açıklaması şöyledir:

 “ Rabbini içten içe zikret ”: Allah’ın emrettiği amellerle nefsinin fiillerini, Allah’ın ahlâkıyla da nefsinin ahlâkını değiştirmek ve nefsinin varlığını Allah’ın zâtında yok etmek suretiyle fiillerle, ahlâkla ve zât ile O’nu içinden zikret. Nitekim bir kudsî hadiste: “ Kulum beni kendi içinde zikrederse ben de onu kendi içimde zikrederim ” ( Buhârî, Tevhid 15, 43; Müslim, Zikir 18-19 ) buyrulur. Bu da “ Siz beni anın, ben de sizi anayım ” ( Bakara 2/152 ) ayetinin sırrını ifade etmektedir. Tıpkı kelebeğin, kendi zâtını onun zâtında yok ederek içinden mumu anınca, mumun da onu kendi bekasıyla bâkî kılarak anması gibi. Ancak Allah misil ve misalden münezzehtir.

“ Boyun büküp yalvara yakara, derin bir ürpertiyle ve ancak kendin işitebileceğin bir sesle zikret ”: Yalvarmakta zorlama vardır. Çünkü zikrin başlangıcında, nefsin fiillerini şeriatin emrettiği ameller ile değiştirmek gerektiğinden zâhiren bir kısım zorluklar olur. Zikrin orta hâli Allah’ın ahlâkıyla ahlâklanıp tarikatın âdâbıyla edeplenmek sûretiyle gizli ve içten olur. Zikrin nihayeti, hakikat nurlarıyla zâtını Allah’ın zâtında ifnâ etmekle olur ki, bu makama gelen kişi sözle açıktan zikretmekten men olunur.

“ Sabah akşam zikret ”: “ Sabah ”, ezel sabahına, “ akşam ” ise ebed akşamına işaret eder. Çünkü hakiki zikir ve hakiki mezkûr, hakiki zâkirdir. Hakikatte zâkir ve mezkûr, ezelî ve ebedî olan Allah’tır. Çünkü Allah Teâlâ ezelde “ Siz beni anın, ben de sizi anayım ” ( Bakara 2/152 ) buyurmuştur. Allah’ın kulları ezelde zikretmesi, onlara hitap ettiği zamanda olmuştur. Aslında zâkir de mezkûr da O’dur. Dolayısıyla hakîki mânada Allah’ı, Allah’dan başka kimse zikredemez. Bu sebeple Allah Teâlâ: Sakın hakîkatte zâkir ve mezkûrun Allah Teâlâ olduğunu bilmeyen “ gafillerden olma ” buyurur. ( Bursevî, Rûhu’l-Beyân, III, 393 )

Kalbin devamlı Allah’ın zikriyle hemhâl olması ve ondan bir an gafil kalmamasını izah bakımından şu misâl pek ibretlidir:

Rivayete göre Îsâ ( a.s. ), teninde alacalar bulunan ve iki şakağı da çökmüş, hasta bir şahsa rastladı. O şahıs, üzerindeki hastalıklardan âdeta habersiz bir hâlde kendi kendine:

“ –Yâ Rabbî! Sana sonsuz hamd ü senâlar olsun ki, insanların pek çoğunu müptelâ kıldığın dertten beni halâs eyledin!.. ” diyordu.

Hz. İsa, muhâtabının idrâk seviyesini anlamak ve mânevî kemâlini yoklamak maksadıyla ona:

“ –Ey kişi! Allah’ın seni halâs eylediği hangi dert var ki?!. ” dedi. Hasta şöyle cevap verdi:

“ –Ey Rûhullâh! En fecî hastalık ve belâ, kalbin Hak’tan gâfil ve mahrum olmasıdır. Şükürler olsun ki ben Cenâb-ı Hak ile beraber olmanın zevk, lezzet ve füyûzâtı içindeyim. Sanki vücûdumdaki hastalıklardan haberim bile yok... ” ( Topbaş, Faziletler Medeniyeti-1, s. 384 )

Allah’a güzel kulluğun müşahhas bir örneğini vermek üzere buyruluyor ki:

واذكر ربك في نفسك تضرعا وخيفة ودون الجهر من القول بالغدو والآصال ولا تكن من الغافلين